Το «Εγκλωβισμός στο Όριο» κυκλοφορεί σε μια μεταιχμιακή εποχή, όπου μπορεί το θέμα του, το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της Μόριας στη Λέσβο, να ανήκει πλέον στο παρελθόν, αλλά τα κέντρα κράτησης μεταναστ(ρι)ών παραμένουν ως το παρόν και το μέλλον της ελληνικής και ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Έχουν δημοσιευθεί αμέτρητα δημοσιογραφικά και ακαδημαϊκά άρθρα για το ΚΥΤ της Μόριας, τα οποία προσπαθούν να αποτυπώσουν διάφορες τραυματικές ιστορίες που εκτυλίχθηκαν σε αυτό. Ωστόσο, δεν έχουμε βρει καμία παραδοχή ευθύνης πίσω από τη δημιουργία αυτής της ‘κόλασης’, ούτε προσφέρθηκε η κατάλληλη υποστήριξη στα θύματά της. Επίσης, έχουν πραγματοποιηθεί πολύ λίγες έρευνες για τους θανάτους των ανθρώπων που υπήρξαν κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ΚΥΤ.
Η παρούσα έκθεση έχει σκοπό να καταγράψει τους θανάτους των ανθρώπων που διέμεναν στο ΚΥΤ της Μόριας, από την εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας, στις 20 Μαρτίου 2016, ως το οριστικό κλείσιμο του στις 9 Σεπτέμβρη 2020. Παρ’ όλη την εκτενή συζήτηση για τα κέντρα κράτησης και ειδικότερα για το ΚΥΤ της Μόριας, εντοπίζουμε ένα ερευνητικό κενό σε δημοσιευμένες εκθέσεις και στατιστικές, σχετικά με τους θανάτους σε αυτά. Στο υπάρχον αυτό πλαίσιο, οι θάνατοι που συνέβησαν εντός του ΚΥΤ, αντιμετωπίζονται ως ‘τραγικά’ αλλά ‘μεμονωμένα περιστατικά’. Η συγκεκριμένη προσέγγιση– για όποιον είχε την παραμικρή εικόνα από τα ΚΥΤ – είναι τελείως ασύμβατη με την πραγματικότητα.
Κατά τη γνώμη μας, ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν τα κέντρα κράτησης προμήνυε σιωπηρά τους θανάτους μεταναστ(ρι)ών που ακολούθησαν. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ανθρώπων με τους οποίους μιλήσαμε, η απόσταση μεταξύ ζωής και θανάτου γίνεται εξαιρετικά μικρή μέσα σε ένα κέντρο κράτησης. Είναι ακριβώς αυτό ο μεταιχμιακός τόπος που προσπαθούμε να περιγράψουμε στην παρούσα έκθεση.
Στην έκθεση αυτή παρατίθενται ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα σχετικά με τους θανάτους που σημειώθηκαν στα κέντρα κράτησης της Λέσβου, ιδίως μετά τη μετατροπή τους σε «HotSpots» τον Μάρτιο του 2016. Σύμφωνα με τους επικριτές των «HotSpots», το εν λόγω πρότυπο χαρακτηρίστηκε από ατελείωτες αναμονές, αβεβαιότητα και την κατάλυση όποιων ελάχιστων δικαιωμάτων ίσχυαν προηγουμένως. Η θέσπιση του σηματοδότησε σήμανε την υποβάθμιση των διαδικασιών ασύλου στην Ελλάδα. Επιπλέον, η έκθεση επιχειρεί να διατηρήσει μνήμες που οι υπεύθυνοι των μεταναστευτικών πολιτικών έχουν όλους τους λόγους να θέλουν να διαγράψουν. Ελπίζουμε ότι οι καταγραφές που εμπεριέχονται, μαζί με τις περιγραφές που τα συνοδεύουν, θα θεωρηθούν όχι μόνο ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής και ευρωπαϊκής διαχείρισης της μετανάστευσης, αλλά και ως μέρος της ιστορίας του νησιού της Λέσβου.
Δυόμισι χρόνια μετά την καταστροφή του ΚΥΤ της Μόριας, ο ολοκληρωμένος απολογισμός της λειτουργίας του δεν έχει ακόμη γραφτεί. Η παρούσα έκθεση, με όλες τις ατέλειες και τις ελλείψεις της, επιχειρεί να συμβάλει σε αυτόν τον απολογισμό.
