Η ιστορία της Λέσβου με τη μετανάστευση, δεν ξεκινάει το 2015 όπου έγινε γνωστή στα διεθνή ΜΜΕ ως επίκεντρο της «προσφυγικής κρίσης». Αντίθετα έχει μια μεγάλη ιστορία που άλλες φορές συμβαδίζει με την ιστορία της Ελλάδας και άλλες φορές αποκλίνει. Η Ελλάδα από την αρχής σύστασης του κράτους υπήρξε παραδοσιακά μια χώρα που έστελνε μετανάστες στο εξωτερικό αλλά δεν δεχόταν και αυτό γιατί δεν είναι μια ιδιαίτερα πλούσια χώρα, δεν έχει βιομηχανική παραγωγή και δεν είχε ανάγκη από εργάτες.
Η πρώτη φορά που η Ελλάδα δέχεται μαζικά πρόσφυγες είναι μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο (1919-1922), με τις ανταλλαγές πληθυσμών αλλά και τους διωγμούς Ελλήνων από την Μ.Ασία. Η ζωή των ανθρώπων που ήρθαν από τα απέναντι τουρκικά παράλια παρόλο που μιλούσαν την ίδια γλώσσα και είχαν την ίδια θρησκεία με τους γηγενείς υπήρξε ιδιαίτερα δύσκολή για πολλές δεκαετίες. Παρότι ίδιας καταγωγής αντιμετωπίζονταν σαν ξένοι.
Την δεκαετία του 1990 με την κατάρρευση της σοβιετικής ένωσης, και τις συνέπιες που είχε αυτό στις χώρες των Βαλκανίων πολλοί μετανάστες έρχονται στην Ελλάδα περνώντας τα βόρεια σύνορα της , κυρίως από την γειτονική Αλβανία, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Παράλληλα είναι η περίοδος που η Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη οικονομική ανάπτυξη ιδιαίτερα στον τομέα των κατασκευών. Οι νέες αφίξεις δίνουν στη χώρα το φτηνό εργατικό δυναμικό που χρειάζεται και ιδιαίτερα την εποχή που γίνονται τα έργα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Είναι η περίοδος που χαρακτηρίζεται από, τους θανάτους στα ορεινά περάσματα, τα πρώτα κέντρα κράτησης, την μαύρη εργασία και υποτίμηση των μεταναστών, εργατικά ατυχήματα και άνοδο του ρατσισμού.
Η Λέσβος, αυτήν την περίοδο, ακολουθεί τα βήματα της υπόλοιπης Ελλάδας, καθώς κυρίως οι Αλβανοί/ες μετανάστες/στιες αποτελούν φτηνό εργατικό δυναμικό ως εργάτες γης στο μάζεμά της ελιάς που είναι η κύρια γεωργική δραστηριότητα του νησιού.
Μετά την έναρξη των «Πολέμων κατά της Τρομοκρατίας» οι πρώτες συνέπειες των πολέμων αυτών αρχίζουν να γίνονται ορατές και στη Λέσβο όπου μετανάστες αρχίζουν να περνούν τα θαλάσσια σύνορα από χώρες τις Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Όμως η κύρια πύλη εισόδου από τα ανατολικά παραμένει το χερσαίο πέρασμα του Έβρου. Για ένα χρονικό διάστημα από το 2003 μέχρι το 2005, για τους νεοαφιχθέντες, χρησιμοποιούνται, ανεπίσημα, κάποιες παλιές και εγκαταλελειμμένες φυλακές λίγο πιο έξω από την πόλη της Μυτιλήνης που είναι και η πρωτεύουσα του νησιού. Οι φυλακές της Λαγκάδας. Παράλληλα αρχίζουν οι πρώτες ομάδες αλληλεγγύης αρχίζουν να δημιούργουνται κυρίως από φοιτητές τους Πανεπιστημίου Αιγαίου. Μέσω αυτών των πρωτοβουλιών γίνονται συλλογές ειδών ανάγκης και επισκέψεις στην Λαγκάδα όπου βρίσκονται οι μετανάστες. Παράλληλα γίνονται προσπάθειες να ανοίξει στην τοπική κοινωνία το πώς ο εγκλεισμός ανθρώπων που δεν έχουν διαπράξει κανέναν έγκλημα είναι παράλογος, και να δοθεί ορατότητα στους φυλακισμένους μετανάστες.
Τις φυλακές της Λαγκάδας διαδέχθηκε η Παγανή το 2005. Το κτήριο στο οποίο κρατούνταν οι νεοαφιχθέντες μετανάστες ήταν μια μεγάλη αποθήκη-φυλακή με 7 δωματια, 2χμ έξω από την πόλη της Μυτιλήνης. Ο χώρος είχε προδιαγραφές για 300 μετανάστες ενώ στην πραγματικότητα ο αριθμός των ατόμων που κρατούνταν εκεί άγγιζε συχνά τους 1000 και οι συνθήκες ήταν αθλιες. Οι διαμαρτυρίες των μεταναστών, απεργίες πείνας και οι εξεγέρσεις για χρόνια δεν συγκινούσαν τις αρχές τοπικές και πανελλαδικές.
Τον Αυγουστο του 2009 διοργανώθηκε στη Λεσβο το No Border Camp με μεγαλη συμμετοχή συλλογικοτήτων και ακτιβιστών από όλη την Ευρώπη και την Τουρκία. Ανάμεσα στα αιτήματα του No Border ήταν το κλείσιμό της Παγανής, να σταματήσουν οι παράνομες επαναπροωθήσεις από την ελληνική ακτοφυλακή και τον Frontex. Μέσα από τις δεκάδες πορείες και δράσεις το No border στη Λέσβο έγιναν ευρύτερα γνωστές οι πολιτικές των συνόρων που καταπατούν κάθε ανθρώπινο δικαίωμα και φυλακίζουν αναίτια χιλιάδες ανθρώπους που καταφέρνουν να περάσουν τα σύνορα. Αξίζει να σημειωθεί πως εκείνη την περίοδο οι θετικές απαντήσεις στα αιτήματα ασύλου στην Ελλάδα ήταν 0,6%, οδηγώντας χιλιάδες ανθρώπους στην παρανομοποίηση.
Εν τέλει μετά από τους αγώνες των μεταναστών μέσα στην Παγανή και την πίεση που δημιουργήσαν οι κινητοποιησείς έξω από αυτή, τον Νοέμβρη του 2009 η Παγανή κλείνει οριστικά και στελέχη της κυβέρνησης αναγκάζονται να παραδεχθούν πως ήταν ένα «κολαστήριο».
Μέχρι το 2013 στο νησί δεν υπήρχε κάποια επίσημη δομή για τους μετανάστες που περνούσαν τα σύνορα και έφταναν στο νησί. Τα αστυνομικά κρατητήρια, ο χώρος του λιμανιού χρησιμοποιήθηκαν για την κράτηση των νεοεισερχομένων, χωρίς καμιά φροντίδα για αυτούς. Το 2012 σαν απάντηση σε αυτή την συνθήκη καταλαμβάνονται από την εγχώρια συλλογικότητα το «Χωριό του Όλοι Μαζί» οι παιδικές κατασκηνώσεις του ΠΙΚΠΑ όπου αρχίζουν να φιλοξενούν μετανάστες.
Από το 2013 και έπειτα αρχίζει να λειτουργεί το κέντρο κράτησης της Μόριας, σε παλιές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Ο αρχικός του σχεδιασμός ήταν για 180 άτομα. Παρόλα αυτά αρχίζει να φαίνεται καθαρά η στόχευση του κράτους να μετατραπούν κάποια ελληνικά νησιά που βρίσκονται στη συνοριογραμμη σε νησιά-φυλακές. Την ίδια περίοδο υψώνεται ο φράχτης στον Εβρο, στα χερσαία σύνορα με την Τουρκία, περιορίζοντας αυτό το πέρασμα από τα ανατολικά Το 2015 αποτελεί χρονιά ορόσημο για το νησί της Λέσβου αλλά για τη διαχείριση του μεταναστευτικού και ελλαδικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Καθώς εκείνη τη χρονιά 800.000 μετανάστες φτάνουν στην Ευρώπη από την Ελλάδα, από αυτούς 445.037 φτάνουν στη Λέσβο.
Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια η Λέσβος έχει αμέτρητες ανθρώπινες ιστορίες να πει. Ιστορίες αγώνων και αλληλεγγύης όπως και ιστορίες ρατσισμού, αδιαφορίας και πόνου. Ένα μικρό κομμάτι των ιστοριών αυτών είναι η συνεισφορά της CPT-AMS team στο μωσαϊκό της Λέσβου.
